Yeniliklerden ilk siz haberdar olun.
Bildirimlere izin vererek sitemizdeki en yeni gelişmelerden ilk siz haberdar olun.
Bildirimlere izin vererek sitemizdeki en yeni gelişmelerden ilk siz haberdar olun.
Gelişmelerden uzak kalmayın
Canlıların benzer özelliklerine göre gruplandırılmalarına sınıflandırma denir. Sınıflandırmayla uğraşan bilim dalına SİSTEMATİK (Taksonomi) denir. İki çeşit sınıflandırma vardır.
Suni (Ampirik) Sınıflandırma
Analog Organ: Kökenleri yani yapıları farklı, görevleri aynı olan organlardır.
Örnek: Yarasa kanadı, sinek kanadı, kuş kanadı vb.
Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma
Homolog Organ: Kökenleri yani yapıları aynı, görevleri farklı olan organlardır.
Örnek: Yarasa kanadı (uçma), balinanın ön yüzgeçleri (yüzme), insanın kolu
NOT:
İki canlı arasında homolog organ sayısı ne kadar çok ise ve embriyolojik gelişme evreleri ne kadar benzer ise o kadar yakın akrabalardır.
SINIFLANDIRMA BİRİMLERİ
Örnek: Hayvanlar < Omurgalılar < Memeliler < Etçiller < Kedigiller < Kedi (Felis) < Evcil kedi (Felis domesticus)
Alemden türe doğru geldikçe:
Tür: Ortak bir atadan gelen birbirlerine benzer özellikleri olan ve çiftleştiklerinde verimli döller oluşturabilen bireyler topluluğudur.
Aynı türden bireylerin;
Türlerin İsimlendirilmesi
Türler ikili isimle isimlendirilirler. (Binominal isimlendirme)
TÜR İSMİ: CİNS İSİM + TANIMLAYICI İSİM
Felis + domesticus
(kedi) (evcil)
Virüsler
Virüsler bulundurdukları genetik maddeye göre; DNA’lı virüsler ve RNA’lı virüsler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
Virüsler konak canlıya göre üç gruba ayrılırlar:
Bitkisel virüsler
Hayvansal virüsler
Bakterivofajlar
☆ Tüm virüsler zararlıdır.
Bakteriler
Bakteriler şekillerine göre; yuvarlak (Cocus), çubuk (Bacillus), kıvrımlı (Spirillum) ve virgül (Vibrio) olmak üzere 4 gruba ayrılırlar.
Bakteriler gram boyasıyla boyanmalarına göre; gram (+) boyanabilen ve gram (-) boyanamayan olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
Bakteriler solunum şekillerine göre 4 gruba ayrılır.
Zorunlu Aerob Bakteriler
Gecici Aerob Bakteriler
Normalde oksijensiz ortamda yaşayan bu bakteriler oksijenli ortamda da yaşayabilirler.
Geçici Anaerob Bakteriler
Normalde oksijenli ortamda yaşayan bu bakteriler oksijensiz ortamda da yaşayabilirler.
Bakteriler beslenme şekillerine göre 2 gruba ayrılırlar.
Ototrof (Üretici) Bakteriler
Kendi besinlerini yapan bakterilerdir. İki gruba ayrılırlar.
Fotoototrof Bakteriler
Klorofilli bu bakteriler fotosentezle kendi besinlerini yaparlar.
Kemoototrof Bakteriler
Kemosentezle kendi besinlerini yapan bakterilerdir.
Nitrit, nitrat, sülfür ve demir bakterileri ile baklagillerin köklerindeki Rhizobium bakterileri örnek verilebilir.
Heterotrof (Tüketici) Bakteriler
Parazit Bakteriler
Saprofit Bakteriler
Eşeyli Üreyen Bakteriler
Mayi Yeşil Algler
Arkeler
Prokaryot hücre yapısına sahip canlılardır. Hücre çeperleri vardır. Depo maddeleri glikojendir.
Farklı ortamlarda yaşayabilen özelleşmiş canlılardır.
Arkeler yaşam ortamlarına göre sınıflandırılırlar
Metanoienler (Metanoienik Arkelerj
C02 ve H2O’yu tepkimeye sokarak Metan gazı oluştururlar.
Zorunlu Aneroblurlar.
Bataklıklar, çöplüklerin alt kısımları, gübre yığınlarının alt kısımları gibi yerlerde yaşarlar.
Termofiller (Asın Sıcak Sevenler)
Aşırı sıcak seven arkelerdlr.
65°C – 80°C lerde yaşayabilen bu arkelerin 105°C ye kadar yaşayabilen çeşitleri vardır.
Psikrofilikler (Soğuk Sevenler)
Aşırı soğuk seven bu arkeler 5°C nin altındaki ortamlarda yaşayabilirler.
Halofiller (Aşırı Tuzcular)
Aşırı tuzcul yerlerde yaşarlar.
Tuz Gölü, Kızıl Deniz gibi tuzlu yerlerde yaşarlar.
Protista Alemi
Kamçılılar
Kamçılarıyla hareket ederler.
Kloroplaşt bulunduran bu canlılar fotosentez ile kendi besinlerini yapabildikleri gibi dışarıdan hazır olarak da beslenebilirler. Çoğalmaları İkiye bölünmeyle olur.
Öglena, tripanazona (Uyku hastalığı yapar.) bu gruptandır.
Kök Ayaklılar (Yalancı Ayaklılar)
Sporlular
Silliler
Algler
Mantarlar
Nemli ve organik maddelerin zengin olduğu yerlerde yaşarlar.
Amipsi hareketler yaparlar.
Hücre çeperleri yoktur.
Mantarlar Alemi
Ökaryot hücre yapısına sahip gelişmiş yapılı canlılardır.
Sporlarla çoğalırlar.
Kitinden oluşan hücre çeperleri vardır.
Depo maddeleri glikojendir.
Hetetrofturlar.
Beslenme şekillerine göre 2 gruba ayrılırlar
Konak canlı üzerinden beslenirler.
Hücre dışı sindirimle besinlerini çürüterek alan mantarlardır.
Mantarlar yapılarına göre gruplandırılırlar:
Maya Mantarları
Bir hücreli mantarlardır.
Eşeysiz olarak tomurcuklanmayla ürerler.
Hamurun mayalanması, biranın elde edilmesi gibi olayları gerçekleştirirler.
Küf Mantarlar
Bu mantarlardan antibiyotiklerin ham maddesi olan PENİSİLİN elde edilir.
Şapkalı Mantarlar
Gelişmiş mantarlardır.
İnce hiflerin birleşmesiyle oluşan misellerle, bulundukları ortama tutunurlar.
Besin değerleri yüksektir.
Bitkiler Alemi
Bitkiler damar yapılarına göre 2 gruba ayrılırlar:
Damarsız Tohumsuz Bitkiler
Kök, gövde ve yaprak gibi organları gelişmemiştir.
İletim demetleri yoktur.
Metagenezle (Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesi) oluşturdukları sporlarla çoğalırlar.
Ciğer otları, boynuzlu ciğer otları, su yosunları ve kara yosunları bu gruptandır.
Damarlı Bitkiler
Kök, gövde ve yapraklar gelişmiştir, iletim demetleri bulunur.
Damarlı bitkiler üreme şekillerine göre 2 grupta incelenirler.
Damarlı Tohumlu Bitkiler
Çiçekli ve tohumlu bitkilerdir.
Eşeyli üremeyle oluşturdukları tohumlarla ürerler.
Damarlı tohumlu bitkiler tohum yapılarına göre 2 gruba ayrılırlar.
Açık Tohumlu Bitkiler
Çoğunlukla ağaç ya da çalı şeklindeki bitkilerdir.
Yaprakları iğnemsidir.
Gerçek çiçekleri yoktur.
Rüzgârla tozlaşırlar.
Kozalaklı bitkilerdir.
Tohum meyve içinde değil, kozalak yapraklarının altında ve açıktadır.
Çam, ardıç, ladin, köknar, sedir, servi v.b. örnekleri verilebilir
Kapalı Tohumlu Bitkiler
Tek Çenekliler (Monokotiledon)
Çoğunlukla tek yıllık otsu, çiçekli bitkilerdir.
Gövdenin enirle Kalınlaşması görülmez.
Yaprakları uzun ve ince yapılıdır. Paralel damarlanma gösterirler.
Yaprak sapı yoktur. Yaprak gövdeye sarılmıştır.
Saçak köklüdürler.
Buğday, lale, zambak, muz, palmiye örnek verilebilir.
Çift Çenekliler (Dlkotiledon)
Tek yıllık ya da çok yıllık bitkilerdir.
Çok yıllık olanlarda gövde enine kalınlaşır. Bunu kambiyum doku sağlar. Yapraklarda ağsı damarlanma görülür.
Kazık köklüdürler.
Fasulye, nohut, kayısı, elma v.b. örnek verilebilir.
Hayvanlar Alemi
İlk olarak sinir şeridine göre gruplandırılırlar.
Hayvanlar > Omurgasızlar > Kordalılar > İlkel Kordalılar > Omurgalılar
Omurgasızlar Şubesi
-Sinir şeridi karın bölgesinden uzanır.
Gelişmiş iç iskelet yoktur. (Bazılarında dış iskelet bulunur.)
Eşeyli ve eşeysiz ürerler.
Hücre içi ve hücre dışı sindirim yaparlar. Çoğunda açık dolaşım vardır.
Açık dolaşım olanlarda;
Omurgasızlar şubesi altı sınıfta incelenir.
Süngerler
Denizlerde bir yerlere tutulu olarak yaşarlar.
Hücre içi sindirim yaparlar.
Eşeyli ve eşeysiz üreyebilirler.
En basit yapılı hayvanlardır. Çünkü; gelişmiş bir sistemleri yoktur.
Sölentereler
Denizlerde yaşarlar.
Eşeyli ve eşeysiz üreyebilirler.
Hücre içi ve hücre dışı sindirim yaparlar.
Tentakül adı verilen uzantıları besin alınımını ve savunmayı sağlar.
İlk defa bir sinir hücresi ve sinir ağına bu canlılarda rastlanır.
Tek açıklıklı, yani eksik sindirim sistemine sahiptirler. Bu açıklık hem ağız hem anüs görevi yapar.
Hidralar, mercanlar, resifler ve denizanaları bu gruptandır.
Solucanlar
Solucanlar üç gruba ayrılır.
Yassı Solucanlar
Eşeyli ve eşeysiz üreyebilirler.
Tek açıklıklı sindirim sistemleri bulunur.
Çoğu parazit olarak yaşar.
Hermafrodittirler (Çift cinsiyetli)
İlk defa gelişmiş bir sinir sistemine (İp merdiven sinir sistemi) bu canlılarda rastlanır.
Bu canlılardan itibaren endoderm ve ektoderm tabakalarıyla birlikte mezoderm tabakası da bulunur.
Planaryalar, tenyalar ve karaciğer kelebekleri bu gruptandır.
Yuvarlak Solucanlar
Halkalı Solucanlar
Hücre dışı sindirim yaparlar.
Çift açıklıdırlar. (Tam sindirim sistemi vardır.)
Hermafrodittirler.
Vücutları segmentli (halkalı) bir yapıya sahiptir.
Kapalı dolaşım sistemi vardır.
Toprak solucanları ve sülükler bu gruptandır.
Yumuşakçalar
Eklembacaklılar
Eklembacaklılar 4 alt grupta incelenirler:
Böcekler
Örümcekler
Kabuklular
Çok Ayaklılar
Vücutları segmentlidir.
Kırkayak, çiyan bu gruptandır.
Derisidikenliler
İlkel Kordalılar Şubesi
Omurgalılar Şubesi
Omurgalılar şubesi beş sınıfta incelenir.
Balıklar
Solungaç solunumu yaparlar.
Boşaltım ürünleri Amonyaktır.
Vücut dışı örtülerinde pullar vardır.
Dış döllenme ve dış gelişme yaparlar.
☆☆☆Balıkların kalpleri 2 odacıklıdır. (Bir kulakçık, bir karıncık)
☆☆☆Kalplerinde sürekli kirli kan vardır.
☆☆☆Balıklarda küçük kan dolaşımı yoktur.
☆☆☆Soğukkanlı bu canlılar, kış uykusuna yatmazlar.
☆☆☆ Balıklar iskelet yapısına göre iki gruba ayrılırlar:
Kıkırdaklı Balıklar
Kemikli Balıklar
Kurbağalar
Sürüngenler
Kuşlar
☆☆☆Zarlı diyaframları vardır.
☆ Ağızları gaga şeklinde olup dişleri yoktur.
Serçe, şahin, penguen vb. örnek verilebilir.
Memeliler
Memeliler gelişmişlik sırasına göre; yumurtlayan memeliler (Ornitorek = gagalı memeli), keseli memeliler (Kanguru, koala) ve plesentalı memeliler (Fare, balina, yarasa, insan) olmak üzere üç gruba ayrılırlar.
NOT:
Vücut ısıları çevre sıcaklığına bağlı olarak değişen canlılara soğukkanlı (balıklar, kurbağalar ve sürüngenler), sabit vücut sıcaklığına sahip canlılara ise sıcakkanlı (kuşlar ve memeliler) canlılar denir..
Canlıların Beslenme Şekilleri
Canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini gösteren her basamak, o canlının trofik düzeyi (Beslenme basamağı) olarak ifade edilir. Ekosistemde enerji akışı üretici, tüketici ve ayrıştırıcılar tarafından gerçekleştirilir.
Ototrof (Üretici) Canlılar
Kendi besinlerini yapan canlılardır.
İki gruba ayrılırlar.
Fotoototroflar
Kemoototroflar
Heterotrof (Tüketici) Canlılar
Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır.
Üç gruba ayrılırlar:
Holozoik Beslenenler
Besinlerini katı ve büyük parçalar halinde alan canlılardır.
Aldıkları besinlere göre gruplandırılırlar.
Simbivotik Beslenenler
Besinlerini ortak yaşam şeklinde alan canlılardır.
Üç gruba ayrılırlar.
Canlılardan biri fayda görürken, diğerinin fayda ya da zarar görmediği ortak yaşam şeklidir.
Örneğin köpek balığı ile birlikte yaşayan balıklar, köpek balığının parçaladığı besinden dağılan küçük parçalarla beslenirler. Köpek balığı bu durumdan fayda ya da zarar görmez.
Her İki canlının da fayda gördüğü birlikteliklerdir.
Örneğin liken birliği (Mantar-Yeşil alg), insan bağırsağında A ve B vitamini yapan bakteriler
III. Parazitlik
Canlılardan biri fayda görürken diğeri zarar görür.
Parazitin üzerinde yaşadığı canlıya konak canlı denir.
En iyi parazit, konağını öldürmeden onunla uzun süre yaşayabilen parazittir.
Kökleri olmayan bu bitkilerin, konak canlıdan beslenmelerini sağlayacak emeçleri vardır. İki çeşittir.
Yarı Parazit Bitkiler
Kloroplast bulunduran bu bitkiler fotosentezle organik besinlerini kendileri yaparlar fakat toprakla bağlantıları olmadıkları için su ve minerallen, üzerinde yaşadığı bitkinin odun borularına gönderdikleri emeçlerle alırlar.
Örnek; ökse otu.
Tam Parazit Bitkiler
Kloroplast bulundurmayan bu bitkiler tüm ihtiyaçlarını üzerinde yaşadığı bitkiden alırlar.
Emeçlerini odun ve soymuk borularına gönderirler.
Örnek; küsküt otu, canavar otu, cin saçı, yılan saçı.
İki çeşittir.
İç Parazitlik
Konak canlı vücudunun içinden beslenir.
Konak canlıdan ayrılırsa yaşayamazlar.
Sindirim sistemleri gelişmemiştir.
Tenyalar, trişinler, bağırsak kurtları
Dış Parazitlik
Konak canlı vücudunun dışından beslenirler.
Sindirim sistemleri gelişmiştir.
Deri ve kan gibi yapılarla beslenirler.
Bit, pire, kene örnek olarak verilebilir.
Hücre dışı sindirimle besinlerini çürüterek alan canlılardır.
Sindirim enzimlerini dış ortamdaki besinlerin üzerine salgılarlar.
Organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürerek madde döngüsünde önemli bir rol oynarlar.
Saprofit bakteriler ve mantarlar bu gruptandır.
Hem Ototrof Hem De Heterotrof Canlılar
Fotosentezle kendi besinlerini yapabilen bu canlılar dışarıdan hazır olarak da beslenebilirler.
Böcekçil bitkiler ve öglena bu gruptandır.
Üreticiden son tüketiciye doğru gidildikçe normal koşullarda;
Enerji kaybı artar. Yani aktarılan enerji azalır. Bunun nedeni;
Canlıların çeşitliliği konusunu çok güzel özetlemişsiniz. Çıktı aldım ve TYT için çalıştım. Arkasından soru çözdüm ve full yaptım. İnşallah sınavda da böyle olur.